Kapitał początkowy to odtworzona kwota składek na ubezpieczenie emerytalne sprzed 1 stycznia 1999 r. Służy on oszacowaniu, jaka kwota składek powinna być przypisana do indywidualnego konta ubezpieczonego na koniec 1998 r., gdyby wówczas istniały. Wcześniej Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie prowadził takich kont i dlatego urodzonym po 31 grudnia 1948 r., oblicza ich wkład emerytalny na podstawie stażu pracy i zarobków sprzed 1999 r.
Bez względu na to, kiedy ubezpieczony złoży wniosek o jego ustalenie, ZUS zawsze wylicza kapitał początkowy na 1 stycznia 1999 r. Jeżeli ubezpieczony wystąpi o emeryturę, nie musi dodatkowo składać wniosku w sprawie kapitału początkowego. ZUS obliczy kapitał z urzędu. Nie należy jednak z tym zwlekać. Wiele zakładów pracy może już nie istnieć i można mieć trudności ze skompletowaniem niezbędnych dokumentów, zwłaszcza tych, które potwierdzają zarobki. Warto sprawdzić, czy ustalony wcześniej kapitał początkowy uwzględnia wszystkie zmiany przepisów od 1999 r. Jeśli nie, to należy wystąpić o jego ponowne obliczenie. Oczywiście przy ustalaniu wysokości emerytury ZUS z urzędu dokona weryfikacji już obliczonego kapitału początkowego, jednak jego przeliczenie wcześniej usprawni i przyspieszy obsługę przyszłego wniosku o emeryturę.
Kapitał początkowy ZUS oblicza na podstawie wniosku na formularzu EKP albo wniosku o ustalenie emerytury EMP. Do wniosku trzeba dołączyć informację o okresach składkowych i nieskładkowych (ERP-6), dokumenty które potwierdzą okresy m.in.: pracy, prowadzenia działalności, służby wojskowej, pobierania zasiłku dla bezrobotnych, urlopu wychowawczego czy nauki w szkole wyższej, które przypadają przed 1 stycznia 1999 r. Należy także przygotować dokumenty, które potwierdzą wynagrodzenie osiągane przed tą datą, czyli zaświadczenie o zatrudnieniu i wynagrodzeniu, wydane przez pracodawcę, który opłacał składki na ubezpieczenie społeczne lub następcę tego pracodawcy (druk Rp-7) albo legitymację ubezpieczeniową z wpisami o zatrudnieniu i wynagrodzeniu. Osoby, którym ZUS już wyliczył kapitał początkowy, przy wniosku o emeryturę nie muszą ponownie składać tych dokumentów.
Ustaloną na 1 stycznia 1999 r. kwotę kapitału początkowego ZUS co roku waloryzuje.