Dziś Muzeum Stutthof w Sztutowie to jedno z najważniejszych miejsc na mapie historycznej Polski. Co roku teren byłego niemieckiego, nazistowskiego obozu koncentracyjnego odwiedza ponad 100 000 osób z kraju i zagranicy. To również duże projekty edukacyjne i naukowe, których głównym celem jest nie tylko dokumentacja i opisanie wydarzeń z lat 1939-1945, ale przede wszystkim zachowanie pamięci o byłych więźniach. To właśnie dzięki ich wysiłkom i staraniom Muzeum Stutthof powstało. A nie było to wcale takie proste.
Pomimo że idea stworzenia muzeum na terenie byłego obozu koncentracyjnego Stutthof pojawiła się już w środowisku były więźniów rok po wojnie, to jednak udało się to dopiero osiągnąć w 1962 r. Pierwsze działania, podejmowane w drugiej połowie lat 40. XX w. ze względów politycznych zakończyły się niepowodzeniem. Dopiero postępująca degradacja terenów poobozowych i przemiany października 1956 r. wymogła na władzach PRL konkretne działania. Wymuszały je również oddolne inicjatywy podejmowane przez byłych więźniów KL Stutthof i ich rodziny W końcu lat 50. podjęto szereg prac zabezpieczających i remontowych m.in. odbudowano budynek dawnego krematorium, zabezpieczono Bramę Śmierci i wieże strażnicze. W sierpniu 1961 r. powołano do życia w ramach Wojewódzkiego Obywatelskiego Komitetu Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa w Gdańsku podkomitet założycielski muzeum, w którym prym wiedli byli więźniowie KL Stutthof.
Ostatecznie 9 stycznia 1962 r. Ministerstwo Kultury i Sztuki wyraziło zgodę na powstanie trzeciego w Polsce muzeum martyrologicznego. Oficjalnie Muzeum Stutthof w Sztutowie powołane zostało do życia decyzją Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Gdańsku 12 marca 1962 r. Początkowo zajmowało obszar 12 ha, na którym znajdowały się: budynek krematorium, komora gazowa, 4 drewniane braki, budynek gospodarczy, wartownię i garaże. Ponadto muzeum otrzymało do dyspozycji kilka pokoi w budynku dawnej komendantury.
Obecny kształt Muzeum Stutthof to długoletni proces. Wśród najważniejszych wydarzeń należy przede wszystkim wymienić budowę monumentalnego pomnika autorstwa Wiktora Tołkina, który odsłonięto 12 maja 1968 r. w obecności ponad 70 000 uczestników. Rozpoczęte od lat 70. prac mających na celu upamiętnienie Starego Obozu, Stosu Całopalnego, Nowego Obozu oraz przejęcie na cele muzealne budynku Komendantury. Obecnie teren Muzeum Stutthof w Sztutowie zajmuje powierzchnię ok. 20 ha co stanowi ok. 17% terenów dawnego obozu koncentracyjnego.
Co najważniejsze pracownicy obok zachowania dawnych reliktów poobozowych od początku działalności placówki gromadzili wspomnienia byłych więźniów KL Stutthof. Obecnie kolekcja ta liczy ponad 1000 relacji zgromadzonych w formie papierowej, na taśmach magnetofonowych, video i płytach DVD. Ogromnym sukcesem było również utworzenie połowie lat 60. Archiwum Muzeum Stutthof. Jego zbiory to do najlepiej zachowana w Polsce dokumentacja działalności niemieckich obozów koncentracyjnych i zbrodni w nich popełnionych.
Z okazji 60. rocznicy powołania do życia Muzeum Stutthof w Sztutowie placówka przygotowała szereg wydarzeń. 11 marca 2022 o godz. 17:00 odbędzie się w kościele w Sztutowie msza w intencji wszystkich pracowników Muzeum. Natomiast 12 marca od rana warto śledzić kanały społecznościowe oraz stronę internetową Muzeum Stutthof w Sztutowie. Pojawią się na nich przsłanie obecnego dyrektora Muzeum Piotra Tarnowskiego, wspomnienia o placówce najdłużej z nią związanych pracowników prof. Bogdana Chrzanowskiego i prof. Andrzeja Gąsiorowskiego oraz niepublikowany dotychczas film prezentujący teren poobozowy, na krótko przed powstaniem Muzeum. Zaprezentowany zostanie również znak graficzny, którym Muzeum Stutthof w Sztutowie posługiwać się będzie z okazji roku jubileuszowego. Główne uroczystości odbędą się natomiast w maju i połączone zostaną one z 77. rocznicą wyzwolenia KL Stutthof. Wśród majowych wydarzeń towarzyszących zaplanowane zostały konferencja naukowa oraz wręczenie nagród Muzeum Stutthof w Sztutowie